20 yılı aşkın bir süredir kullanılan Şampiyonlar Ligi logosu ile ilgili ilginç bir iddia bir süredir popüler futbol kamuoyunda dolaşıyor. Logoda yer alan yıldızlardan birinin Galatasaray’ı simgelediği ve bugün dahi turnuvaya katılan her takımın kolunda Galatasaray’ı taşıyıp taşmadığı tartışılıyor. Hatta bu yıldızın hangisi olduğunun bile belli olduğu söylenmekte. Ben de acaba bu işin aslı nedir diye sorgulamaya başladım.
1. Şampiyonlar Ligi Nedir?
Şampiyonlar Ligi, her yıl düzenlenen ve UEFA’nın kulüpler düzeyinde organize ettiği en büyük turnuva. Kökenleri 1955 yılına kadar dayanıyor. Aynı zamanda Avrupa çapında kulüpler düzeyinde organize edilmiş en eski turnuva. 1992-1993 futbol sezonuna kadar final karşılaşmaları tek maç geri kalan tüm kademeleri 2 maçlı eleminasyon sistemine göre oynanmış.[1] UEFA’nın sponsorlar, avrupa kulüpleri, yayıncı kuruluşlar ile ortak olarak yürüttüğü markalaşma süreci ardından 1992-1993 futbol sezonundan itibaren “Şampiyonlar Ligi” formatını aldı. Bu formata göre turnuvaya katılım sağlayacak takımlar, belirlenen ön eleme turları ardından 8 takımın dörderli 2 grup oluşturduğu “Şampiyonlar Ligi”ne katılmaya hak kazanıyorlar. Günümüze kadar katılacak takımların kalifiye şartlarında değişiklikler ve katılacak takım sayılarında artmalar olsa da hala aynı prensipte eleminasyon ardından gruplar sistemiyle düzenlenmeye devam ediyor.
2. Şampiyonlar Ligi markası logosunun oluşumu
Her markanın oluşumunda olduğu gibi Şampiyonlar Ligi’nin de kuruluşu sırasında yazı karakterleri, isim, müzik gibi alameti farikalar oluşturulmuş. Şampiyonlar Ligi’nin hala kullanılan, 8 yıldızlı bir futbol topunu betimleyen logosu da bu süreçte tasarlanmış. Londra merkezli bir firma olan Design Bridge adına Phil Clement isimli tasarımcı logoyu oluşturmuş. Oluşturulan logo yaklaşık 50 adayın bulunduğu bir havuzdan seçilmiş. Clement, gerçekleştirdiği bir röportajında tasarımını oluştururken turnuvanın lig formatında ve 8 takım ile oynanacağını bildiği için logoda 8 yıldız kullandığını söylüyor. (Walbanke, 2014) Bunun haricinde yıldızları herhangi bir takıma atfettiği hakkında bir açıklaması yok. Hepsi sonuçta aynı kapıya çıksa da yıldızlar lig veya ülkeleri değil takımları simgeliyorlar. Bu konu net olarak söylenmiş.
3. Yıldızlar neyi simgeliyorlar?
Şampiyonlar Ligi’nin ilk senesi olan 1992-93 yılından itibaren 8 yıldızlı logo kullanılmaya başlanmış. (UEFA, 1993) Bu ilk turnuvada Galatasaray yok. Ön elemelerde bile yok. O sezon ön elemelerde Türkiye’yi Beşiktaş temsil ediyor. Yani ilk logo tasarımında yer alan hiçbir yıldızın Galatasaray’ı işaret etme ihtimali yok. Hatta Şampiyonlar Ligi’nin ilk senesinde lige katılan tüm takımların ön eleme geçerek gelmesi ve hiçbirinin logo tasarım sürecinde belli olmaması bu yıldızların herhangi bir takımı işaret etmesini imkansız kılıyor.
Galatasaray ligin ikinci yılında katılım sağlıyor. 1993-94 futbol sezonu Şampiyonlar Ligi’nin 8 takımla oynandığı, tüm katılan takımların eşit şekilde ön eleme turlarını geçip katılım sağladığı ikinci ve son sezon. İleriki sezonlarda takım sayıları artıyor.
Sonraki 3 sezonda lige 16 takım katılım sağlıyor fakat giriş biletlerinin dağıtılması biraz farklı. 94/95 ve 95/96 sezonlarında 8 ülke şampiyonu takım ön eleme turlarında mücadele etme zorunluluğu olmadan lige katılıyorlar[2]. 96/97 sezonunda ise artık bir önceki yılın Şampiyonlar Ligi şampiyonu olan takımı kendi liginden giriş hakkı kazanamasa dahi turnuvaya doğrudan katılım sağlıyor. Böylelikle İtalyan takımları Juventus ve AC Milan ilk defa aynı ülkenin iki takımı olarak ligde yer alıyorlar. Geri kalan 6 ülke takımı ile birlikte doğrudan katılan 8 takımı oluşturuyorlar.[3] Bu üç sezonda da 8’er takımın turnuvaya önceden katılacağı belli. Yani Clement’in 8 yıldızının sahibi ilk iki eğer çok zorlarsak ilk beş turnuvadan olmalı.
| 1992-1993 | 1993-1994 |
| Marsilya (FRA) | Galatasaray (TUR) |
| AC Milan (ITA) | Spartak Moskova (RUS) |
| Porto (POR) | Monaco (FRA) |
| Göteborg (İSVÇ) | Barcelona (İSP) |
| PSV (HOL) | Porto (POR) |
| CSKA Moskova (RUS) | AC Milan (İTA) |
| G. Rangers (İSK) | Anderlecht (BEL) |
| Club Brugge (BEL) | W. Bremen (ALM) |
| 1994-1995 | 1995-1996 | 1996-1997 |
| Benfica (POR) | Porto (POR) | Porto (POR) |
| Anderlecht (BEL) | Nantes (FRA) | Auxerre (FRA) |
| AC Milan (İTA) | Juventus (İTA) | Juventus (İTA) |
| Bayern Münih (ALM) | B. Dortmund (ALM) | B. Dortmund (ALM) |
| Barcelona (İSP) | Real Madrid (İSP) | Atletico Madrid (İSP) |
| Manchester Utd. (İNG) | Blackburn Rovers (İNG) | Manchester Utd. (İNG) |
| Spartak Moskova (RUS) | Spartak Moskova (RUS) | AC Milan (İTA) |
| Ajax (HOL) | Ajax (HOL) | Ajax (HOL) |
| Galatasaray (TUR) | Steau Bükreş (ROM) | Steau Bükreş (ROM) |
| AEK (YUN) | Grasshooper (İSVR) | Grasshooper (İSVR) |
| Dinamo Kiev (UKR) | G. Rangers (İSK) | G. Rangers (İSK) |
| Paris St. Germain (FRA) | Legia Varşova (POL) | Widzew Lodz (POL) |
| Göteborg (İSV) | Aalborg (DAN) | Rapid Wien (AVU) |
| Salzburg (AVU) | Rosenborg (NOR) | Rosenborg (NOR) |
| Hajduk Split (HIR) | Ferencvaros (MAC) | Göteborg (İSVÇ) |
| Steau Bükreş (ROM) | Panathinaikos (YUN) | Fenerbahçe (TUR) |
1998 yılına geldiğimizde ise konu hakkında bakacağımız bir diğer noktanın daha olduğunu görüyoruz: Televizyon maç yayınları öncesi girilen Şampiyonlar Ligi jenerikleri. İlk sezondan beri bu jenerikler kullanılıyor. İlk yıllarda sanal bir tribün üzerinde uçuşan 8 farklı yıldızın yer aldığı videolar yer alıyor. 98/99 sezonu itibariyle ise 8 yıldız Avrupa haritası üzerine dağılmış bir şekilde duruyor ve hepsi gökyüzüne yükselip birleşerek logoyu oluşturuyorlar.
Bu yıldızların harita üzerinde rasgele dağıldıklarını, herhangi bir ülke veya takımı simgelemediklerini söylemek oldukça güç. Yıldızlar tamamen İtalya, İspanya, Portekiz, Almanya, Fransa, İngiltere, Hollanda ve Türkiye (İstanbul) üzerinden geliyorlar. 24 takımın 16 farklı ülkeden katıldığı bir turnuva jeneriğinin bu şekilde oluşturulması bizim açımızdan oldukça hoş olmuş. 98/99 sezonu turnuvanın 7. sezonu Galatasaray’ın ise turnuvaya 4. katılımı. Turnuvaya o tarihte Galatasaray’dan daha fazla katılmış tek bir takım var o da Porto. Yani Galatasaray artık ligin abonelerinden. Bunun harita yerleşiminde bir etkisi olup olmadığını sorusunu kendimize sorabiliriz ama bir bağlantısı yok.
Bir sonraki sezonda yıldızların konumları değişiyor. İstanbul üzerinde yer alan yıldız bariz şekilde Yunanistan tarafına kayıyor. Diğer ülkelerdeki yıldızlar ise mevcut bulunduğu ülkeler içerisinde yer değiştiriyorlar. Örneğin; Portekiz’in yıldızı Porto’dan Lizbon’a, İspanya’nın yıldızı da Madrid’den Barcelona’ya doğru kaymış. Ancak hala aynı ülkelerden geliyorlar. Bu durum bize bir kez daha yıldızların harita üzerine yerleşiminin planlı şekilde yapıldığını gösteriyor yalnız neden 7 ülke aynı kalırken son yıldızın ülkesi değişiyor?
Türkiye ve Yunanistan’dan hiçbir zaman ilk 8 doğrudan katılan takım arasına bir temsilci verilmemiş. yıldızlar bu iki ülkeden birinden geldiğine göre 8 doğrudan katılan takımın tamamından gelmemiş. Bu noktaya bakarken sabit kalan diğer 7 yıldız ülkelerinin 96/97, 97/98 ve 98/99 sezonlarına doğrudan takım yollayan 7 Avrupa ülkesi olduğunu görüyoruz. Bir önceki sezon şampiyonu ülkenin 2 temsilci yollaması kuralıyla birlikte ilk 8 takım hep bu 7 ülkeden gelmiş.[4]
3.1. Neden Avrupa dışından bir yıldız var?
2000/01 sezonunda ise durum iyice karışıyor ve jenerikteki yıldızların biri Kuzey Afrika üzerinde yer alıyor. Şampiyonlar ligi logosu oluşurken bu yıldız topta yer almıyor ve gidip başka bir logoya dahil oluyor. Afrikalı yıldız yerine de haritada gözükmeyen doğu Avrupa tarafından bir yıldız gelip logoya dahil oluyor (gelen yıldız önceki sezonlarda Türkiye ve Yunanistan üzerinde yer alan yıldız ile aynı konumda yani topun üst tarafında yer alıyor). Geri kalan yıldızların harita üzerinde yerleşimleri birebir aynı. Jeneriğe biraz daha dikkatli bakınca aslında haritanın bir önceki yıl ile aynı ve logonun üstündeki yıldızın yine Yunanistan tarafından geldiği görülüyor. Sadece jenerikte gri (veya turkuazın bir tonu) ve kırmızı üst üste asimetrik olarak oturtulmuş iki aynı harita var. Yani kırmızı haritada Kuzey Afrika üzerinde gözüken yıldız aslında gri haritada Yunanistan üzerinde yer alan yıldızın kendisi.
2001/02 yılı ve ardından gelen sezonlarda kullanılan jeneriklerde yıldızların haritaya dağıldığı stilden vazgeçiliyor. Komple önceden oluşturulmuş 8 yıldızlı top Avrupa’nın tam ortasından göğe doğru yükseliyor. Sonuç olarak jenerikleri izleyince bir sene Türkiye iki sene de Yunanistan’dan üst yıldız geliyor.
Bu 8 yıldızın sırrı kimilerine göre 8 büyük Avrupa futbol ülkesini temsil ettiği şeklinde çözülüyor. Kimilerine göre ise Türkiye veya Yunanistan pek de o kadar büyük birer futbol ülkesi değiller. Burada büyüklük tartışması biraz öznel bir kavram. Yerleşim için daha nesnel sebeplerle bir tasarım yapılmış olması gerekli.
Yine kimilerine göre bu yıldızlar ilk turnuvaya katılan takımları gösteriyor ama ilk iki turnuvaya da temsilci gönderen Rusya’dan yükselen bir yıldız yok. Bazıları ise yıldızların UEFA kurucu ülkelerini temsil ettiğini söylüyorlar. Bu kez de Türkiye’nin UEFA kurucu üyesi olmadığını biliyoruz.
Üst yıldızın sırrının kaynağı esasında UEFA ülkeler puan sıralaması ile ortaya çıkıyor. 1997 UEFA ülke sıralamasında Türkiye bu 7 sabit yıldız ülkesinin ardından gelen 8. ülke konumunda. Ardından gelen iki sene Yunanistan 8. sırada yer alıyor, Türkiye ise daha alt sıralarda. (Wikipedia, 2019) Madem 1997 sıralaması o zaman 1997-98 yılında Türkiye’den yıldız gelmeli diye bir düşünce olabilir ama bu yanlış bir yaklaşım. Çünkü bu sıralama 1998-99 sezonu için Avrupa Kupaları’na katılımlarında kullanılıyor.
| 1997 | 1998 | 1999 |
| İtalya | İtalya | İtalya |
| İspanya | Almanya | İspanya |
| Fransa | İspanya | Almanya |
| Almanya | Fransa | Fransa |
| Hollanda | Hollanda | Hollanda |
| Portekiz | İngiltere | İngiltere |
| İngiltere | Portekiz | Rusya |
| Türkiye | Yunanistan | Yunanistan |
Anlıyoruz ki 8 yıldızlı top yaşayan bir logo. Yıllara göre değişim gösteriyor. Eğer durum böyleyse ülkelerden çıkan yıldızların da logo üzerindeki yerleşim yerleri farklılık gösteriyor olabilir diye bir iddia atıyoruz ortaya. Ancak böyle bir durum yok. En üstteki yıldız evet 8. sıradaki ülkeden gelmesine rağmen diğer ülkelerden gelen yıldızların logodaki dizilimleri UEFA sıralamasından bağımsız. Ülkelerin sıralamadaki yerleri değişse bile yıldızlar aynı konuma yerleşiyorlar. Örneğin Almanya’nın sırası incelediğimiz her üç sezonda değişse de Almanya’dan yükselen yıldız hep aynı konuma yerleşiyor. Burada ilginç bir detay meydana gelmiş. Eğer Şampiyonlar Ligi’nin logosunun bugünkü halini UEFA sıralamasına göre oluşturmaya kalkarsak yine ilk 7 Avrupa ülkesinin aynı olduğunu görüyoruz. Tüm yıldızlar yine aynı yerden yükselip aynı konumlara yerleşecekler. Bu kez 8. ülke ise Avusturya. Üstteki yıldız bu ülkeden gelecek.
4. Sonuç
Gördüğümüz kadarıyla Galatasaray’ın 8 yıldızlı logonun yaratılmasıyla veya ilk haliyle ilgisi yok. İkinci sezonda ise aslında yıldızlardan biri Galatasaray’ı değil Galatasaray logodaki bir yıldızı simgeliyor. Çünkü yıldızlar katılacak takımlardan bağımsız. Takımlar o yıldızlardan biri olabilmek için mücadele ediyorlar. İlerleyen dönemlerde ise yıldızlar artık takımları değil UEFA sıralamasına göre ülkeleri simgeliyorlar. Yıldızlardan biri Türkiye’yi (İstanbul’u) simgelerken Galatasaray’da o yıl Türkiye’yi (İstanbul’u) temsil ediyor. Peki UEFA ilk 8 sırasında yer alan Türkiye ve Yunanistan o senelerde Şampiyonlar Ligi’ne temsilci yollayamasalardı bu sefer dağılım nasıl olacaktı? Bu sorunun cevabını bilemiyoruz.
Kaynakça
UEFA. (1993). MARSEILLE 1-0 MILAN: #UCL 1993 FINAL FLASHBACK. youtube.com: https://www.youtube.com/watch?v=_Y5cboBkl7w adresinden alındı
Walbanke, D. (2014, Eylül 13). The man behind the stars: Phil Clements and the creation of the Champions League logo. Ekim 24, 2021 tarihinde independent.co.uk: https://www.independent.co.uk/sport/football/european/man-behind-stars-phil-clements-and-creation-champions-league-logo-9730328.html adresinden alındı
Wikipedia. (2019, Eylül 20). 1997 UEFA ülkeler sıralaması. Ekim 25, 2021 tarihinde tr.wikipedia.org: https://tr.wikipedia.org/wiki/1997_UEFA_%C3%BClkeler_s%C4%B1ralamas%C4%B1 adresinden alındı
[1] Uzatma ve seri penaltı uygulamaları getirilmeden önce iki maç sonuçta eşitlik olması durumunda üçüncü bir maç oynanıyor ve sonucuna göre tur atlayan takım belli oluyordu. Bu karşılaşmalar yine de çift maçlı eleminasyon sistemi içerisinde değerlendirilir.
[2] Portekiz, İtalya, Almanya, İspanya, İngiltere, Rusya, Hollanda, Belçika (95/96 sezonundan itibaren Fransa)
[3] İtalya’nın iki takım göndermesi nedeniyle Rus takımları ön eleme oynamak zorunda kalıyorlar.
[4] İngiltere, İtalya, Almanya, Hollanda, İspanya, Fransa, Portekiz
galatasarayforma.org 